Skuteczne podejście do leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych – rola leków na zatoki i fitoterapii
Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych to jedno z najczęściej występujących schorzeń, które dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. W zdecydowanej większości przypadków jego przyczyną jest infekcja wirusowa, która prowadzi do stanu zapalnego w obrębie błon śluzowych nosa oraz zatok przynosowych. Zakażenie bakteryjne rozwija się jedynie u około 0,5–2% chorych, co sprawia, że nie zawsze jest konieczne włączanie antybiotykoterapii. W praktyce klinicznej często podkreśla się, że nieodpowiednie lub zbyt częste stosowanie antybiotyków może prowadzić do narastającej oporności bakterii, co stanowi dodatkowy argument za wyborem leczenia opartego na lekach objawowych.
Ze względu na wirusową etiologię oraz kluczową rolę mechanizmów zapalnych w patofizjologii tego schorzenia, od wielu dekad w terapii stosowane są leki objawowe. Ich celem jest łagodzenie dolegliwości pacjenta, takich jak ból, obrzęk czy trudności z oddychaniem przez nos. Wśród stosowanych środków znajduje się również fitoterapia (ziołolecznictwo), która zyskuje na popularności dzięki swoim naturalnym właściwościom oraz minimalnej ilości działań niepożądanych. Warto podkreślić, że w ostatnich latach rośnie liczba badań naukowych potwierdzających skuteczność preparatów roślinnych w leczeniu ostrych zapaleń zatok przynosowych.
Rekomendacje towarzystw naukowych i grup ekspertów, w tym najnowsze wytyczne EPOS 2020, jednoznacznie zalecają stosowanie leków na zatoki pochodzenia roślinnego w ostrym wirusowym zapaleniu zatok przynosowych. Roślinne leki na zatoki mogą przyczynić się do skrócenia czasu trwania choroby oraz zmniejszenia nasilenia objawów.
Dlaczego chorujemy na zatoki?
Zapalenie zatok przynosowych to schorzenie o złożonej etiologii, której pełne zrozumienie wciąż jest przedmiotem badań. Główną przyczyną ostrego zapalenia zatok są infekcje wirusowe, które często rozpoczynają się w nosogardle. Do najczęstszych wirusów wywołujących to schorzenie należą rinowirusy, które są głównym czynnikiem etiologicznym nieżytu nosogardła, a także wirusy RS, grypy, paragrypy oraz adenowirusy.
Oprócz infekcji wirusowych, do rozwoju zapalenia zatok przyczyniają się także inne czynniki, takie jak alergie, urazy, zanieczyszczenie środowiska czy predyspozycje anatomiczne. Zakażenia bakteryjne stanowią mniej niż 20% przypadków zapalenia zatok i są najczęściej wywoływane przez Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus influenzae. Inne bakterie, takie jak Moraxella catarrhalis, Staphylococcus aureus i różne paciorkowce, są mniej powszechnymi patogenami, ale mogą przyczyniać się do powstania biofilmu bakteryjnego (zbioru drobnoustrojów, które są odporne na działania zwalczające), który utrudnia leczenie i prowadzi do przewlekłego przebiegu choroby.
W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się także infekcjom grzybiczym jako potencjalnym przyczynom przewlekłych zapaleń zatok. Grzyby takie jak Aspergillus, Mucor, Rhizopus, Absidia czy Candida albicans mogą prowadzić do trudnych do leczenia zakażeń, zwłaszcza u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym lub przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Ponadto, coraz częściej diagnozuje się zakażenia wywołane przez atypowe patogeny, takie jak Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae czy Legionella pneumophila, zwłaszcza w przypadkach, gdy zapalenie zatok przybiera przewlekły charakter.
Co brać na zatoki?
Wśród naturalnych metod łagodzenia objawów zapalenia zatok szczególne miejsce zajmuje olejek eukaliptusowy. Jest on znany ze swoich właściwości przeciwzapalnych i przeciwdrobnoustrojowych. Oferuje też szereg korzyści, które wspomagają walkę z infekcjami zatok i przywracają komfort oddychania. W połączeniu z innymi zalecanymi terapiami, może stanowić cenny element wspomagający leczenie zatok.
Zioła od wieków stosowano w celu łagodzenia różnych dolegliwości zdrowotnych, w tym problemów z zatokami, takich jak przekrwienie, ból i obrzęk. Jednym z dostępnych bez recepty preparatów na zatoki, który zawiera 200 mg olejku eukaliptusowego w każdej kapsułce, jest Bronchosol MAXIPUREN.
Aby skutecznie walczyć z objawami zapalenia zatok, warto wziąć pod uwagę zarówno naturalne środki, jak olejek eukaliptusowy, jak i inne metody farmakologiczne, które omówimy poniżej.
Leczenie objawowe w ostrej fazie
W początkowym stadium wirusowego zapalenia zatok, kluczowym celem leczenia jest redukcja obrzęku, przekrwienia oraz łagodzenie bólu. W tym celu stosuje się przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe leki na zatoki oraz preparaty obkurczające naczynia. Paracetamol i ibuprofen są najczęściej wybieranymi środkami, z uwagi na ich skuteczność w łagodzeniu gorączki i bólu.
Stosowanie glikokortykosteroidów
Miejscowe glikokortykosteroidy są wykorzystywane w celu zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa oraz ograniczenia procesu zapalnego. Randomizowane badania kliniczne potwierdziły ich skuteczność w skracaniu czasu trwania objawów choroby. Warto jednak dodać, że donosowe glikokortykosteroidy powinny być stosowane dopiero po wizycie i na zalecenie lekarza. Początkowo zaleca się stosowanie leków obkurczających, ale nie dłużej niż przez 10 dni. Dodatkowo, wskazane jest wspomaganie leczenia cynkiem, witaminą C oraz płukanie nosa solą fizjologiczną.
Leki na zatoki obkurczające naczynia i antyhistaminowe
W celu poprawy drożności nosa stosuje się leki na zatoki obkurczające naczynia. Leki te powinny być używane z umiarem, nie dłużej niż 10 dni, aby uniknąć działań niepożądanych. U pacjentów z alergią zaleca się również preparaty antyhistaminowe, które zmniejszają sekrecję.
Nawadnianie i oczyszczanie
W fazie zwiększonej produkcji gęstej wydzieliny kluczowe jest odpowiednie nawadnianie oraz regularne oczyszczanie nosa za pomocą roztworów soli fizjologicznej, zwłaszcza u dzieci. Mimo braku jednoznacznych dowodów na ich skuteczność, często stosowane są także mukolityczne leki na rozrzedzenie wydzieliny z zatok.
Antybiotykoterapia
Ostre zapalenie zatok przynosowych (OZZP) jest jednym z najczęstszych powodów stosowania antybiotyków, co czyni niezwykle istotnym ograniczenie ich nadmiernego użycia. Zgodnie z wytycznymi EPOS 2020, antybiotykoterapię należy rozważyć w sytuacji, gdy objawy takie jak: gorączka powyżej 38°C, nawrót dolegliwości, jednostronne objawy, silny ból, podwyższone wskaźniki OB/CRP wystąpią epizodycznie, mniej niż 3 razy w roku. W przypadku, gdy powyższe objawy pojawiają się 3 lub więcej razy, pacjenta należy skierować do opieki specjalistycznej.
Leczenie zabiegowe
W rzadkich przypadkach, po wyczerpaniu możliwości leczenia zachowawczego, konieczne może być zastosowanie leczenia zabiegowego, takiego jak adenotomia czy płukanie zatok. W niektórych sytuacjach, zwłaszcza przy przewlekłych i nawracających zakażeniach, może być wymagane wykonanie funkcjonalnej endoskopowej chirurgii zatok.
Biofilm bakteryjny
Obecność biofilmu bakteryjnego na błonie śluzowej nosa i zatok przynosowych jest uznawana za istotny czynnik przewlekłego i opornego na leczenie zapalenia zatok, co może wymagać bardziej zaawansowanych interwencji terapeutycznych.
Leki na rozrzedzenie wydzieliny z zatok
Stosowanie leków na rozrzedzenie wydzieliny z zatok w leczeniu ostrego zapalenia zatok przynosowych (OZZP) nie jest rutynowo zalecane ze względu na brak wystarczających dowodów potwierdzających ich skuteczność. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy leki te są wskazane do leczenia chorób towarzyszących, takich jak alergiczny nieżyt nosa czy refluks żołądkowo-przełykowy.
Leki na zatoki
Leki na zatoki można podzielić na kilka kategorii:
- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – takie jak ibuprofen czy paracetamol, pomagają w złagodzeniu bólu głowy i zmniejszeniu stanu zapalnego;
- krople i spraye do nosa – to leki na zatoki zawierające substancje zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa, np. oksymetazolina czy ksylometazolina. Ułatwiają oddychanie i zmniejszają ucisk w zatokach, jednak nie należy ich stosować dłużej niż kilka dni, aby nie doszło do uszkodzenia błony śluzowej;
- leki przeciwhistaminowe – w przypadku, gdy zapalenie zatok jest wynikiem alergii, leki przeciwhistaminowe mogą pomóc w zmniejszeniu reakcji alergicznej i łagodzeniu objawów;
- kortykosteroidy – spraye do nosa zawierające kortykosteroidy (np. flutikazon) są stosowane w przewlekłym zapaleniu zatok, szczególnie w przypadkach związanych z polipami nosa;
- leki ziołowe – ziołowe leki na zatoki zawierające np. olejek eukaliptusowy, który jest cenionym środkiem w leczeniu zapalenia zatok. Mają działanie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe, ułatwiają oczyszczanie błony śluzowej górnych dróg oddechowych i usuwanie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny;
- antybiotyki – jeśli przyczyną zapalenia zatok jest infekcja bakteryjna, lekarz może przepisać antybiotyk. Ważne jest, aby ten rodzaj leków na zatoki stosować zgodnie z zaleceniami specjalisty;
Podsumowując, leczenie zatok wymaga odpowiedniego podejścia i stosowania różnych metod oraz leków, w zależności od przyczyn i nasilenia objawów. Regularne konsultacje z lekarzem pomogą w opracowaniu indywidualnego planu leczenia, który przyniesie najlepsze rezultaty.
Źródła:
- Europejskie wytyczne na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa 2020 – EPOS 2020, Wytske J. Fokkens et al., opracowanie wersji polskiej: E. Brożek-Mądry, A. Krzeski, Magazyn otoryno-laryngologiczny 2020, nr 75-76, t. 19, s. 81-110 (dostęp online 03.09.2024).
- Jak leczyć ostre zapalenie zatok przynosowych? P. Rapiejko, Alegroprofil t. 19, nr 4, s. 3-6 (dostęp online 03.09.2024).
- Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, A. Wachnicka-Bąk et al., t. 10 nr 1, s. 25–31 (dostęp online 03.09.2024).
- Ocena działania olejku eukaliptusowego na bakterie tlenowe, A. Kędzia et al., CzytelniaMedyczna.pl (dostęp online 03.09.2024).